§ 2 § 2 §2 换元积分法与分部积分法
一、换元积分法
由复合函数求导法, 可以导出换元积分法.
定理 8.4 (第一换元积分法) 设函数 f ( x ) f(x) f(x) 在区间 I I I 上有定义,
φ ( t ) \varphi(t) φ(t) 在区间 J J J 上可导, 且 φ ( J ) ⊆ I \varphi(J) \subseteq I φ(J)⊆I.
如果不定积分 ∫ f ( x ) d x = F ( x ) + C \int f(x) \mathrm{d} x=F(x)+C ∫f(x)dx=F(x)+C 在 I I I 上存在, 则不定积分
∫ f ( φ ( t ) ) φ ′ ( t ) d t \int f(\varphi(t)) \varphi^{\prime}(t) \mathrm{d} t ∫f(φ(t))φ′(t)dt 在 J J J 上也存在,且
∫ f ( φ ( t ) ) φ ′ ( t ) d t = F ( φ ( t ) ) + C . \int f(\varphi(t)) \varphi^{\prime}(t) \mathrm{d} t=F(\varphi(t))+C . ∫f(φ(t))φ′(t)dt=F(φ(t))+C.
证 用复合函数求导法进行验证: 因为对于任何 t ∈ J t \in J t∈J, 有
d d t ( F ( φ ( t ) ) ) = F ′ ( φ ( t ) ) φ ′ ( t ) = f ( φ ( t ) ) φ ′ ( t ) , \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d} t}(F(\varphi(t)))=F^{\prime}(\varphi(t)) \varphi^{\prime}(t)=f(\varphi(t)) \varphi^{\prime}(t), dtd(F(φ(t)))=F′(φ(t))φ′(t)=f(φ(t))φ′(t),
所以 f ( φ ( t ) ) φ ′ ( t ) f(\varphi(t)) \varphi^{\prime}(t) f(φ(t))φ′(t) 以 F ( φ ( t ) ) F(\varphi(t)) F(φ(t)) 为其原函数,
(1) 式成立.
下面的例 1 至例 5 采用第一换元积分法求解. 在使用公式 (1)
时,也可把它写成如下简便形式:
∫ f ( φ ( t ) ) φ ′ ( t ) d t = ∫ f ( φ ( t ) ) d φ ( t ) = ∫ f ( x ) d x ( 令 x = φ ( t ) ) = F ( x ) + C = F ( φ ( t ) ) + C . \begin{aligned} \int f(\varphi(t)) \varphi^{\prime}(t) \mathrm{d} t & =\int f(\varphi(t)) \mathrm{d} \varphi(t) \\ & =\int f(x) \mathrm{d} x \quad(\text { 令 } x=\varphi(t)) \\ & =F(x)+C \\ & =F(\varphi(t))+C . \end{aligned} ∫f(φ(t))φ′(t)dt=∫f(φ(t))dφ(t)=∫f(x)dx( 令 x=φ(t))=F(x)+C=F(φ(t))+C.
因此第一换元法也称为凑微分法.
例 1 求 ∫ tan x d x \int \tan x \mathrm{~d} x ∫tanx dx.
解 由
∫ tan x d x = ∫ sin x cos x d x = − ∫ ( cos x ) ′ cos x d x , \int \tan x \mathrm{~d} x=\int \frac{\sin x}{\cos x} \mathrm{~d} x=-\int \frac{(\cos x)^{\prime}}{\cos x} \mathrm{~d} x, ∫tanx dx=∫cosxsinx dx=−∫cosx(cosx)′ dx,
可令 u = cos x , g ( u ) = 1 u u=\cos x, g(u)=\frac{1}{u} u=cosx,g(u)=u1, 则得
∫ tan x d x = − ∫ 1 u d u = − ln ∣ u ∣ + C = − ln ∣ cos x ∣ + C . \begin{aligned} \int \tan x \mathrm{~d} x & =-\int \frac{1}{u} \mathrm{~d} u=-\ln |u|+C \\ & =-\ln |\cos x|+C . \end{aligned} ∫tanx dx=−∫u1 du=−ln∣u∣+C=−ln∣cosx∣+C.
例 2 求 ∫ d x a 2 + x 2 ( a > 0 ) \int \frac{\mathrm{d} x}{a^{2}+x^{2}}(a>0) ∫a2+x2dx(a>0).
解
∫ d x a 2 + x 2 = 1 a ∫ d ( x a ) 1 + ( x a ) 2 ( 令 u = x a ) = 1 a ∫ d u 1 + u 2 = 1 a arctan u + C = 1 a arctan x a + C . \begin{aligned} \int \frac{\mathrm{d} x}{a^{2}+x^{2}} & =\frac{1}{a} \int \frac{\mathrm{d}\left(\frac{x}{a}\right)}{1+\left(\frac{x}{a}\right)^{2}}\left(\text { 令 } u=\frac{x}{a}\right) \\ & =\frac{1}{a} \int \frac{\mathrm{d} u}{1+u^{2}}=\frac{1}{a} \arctan u+C \\ & =\frac{1}{a} \arctan \frac{x}{a}+C . \end{aligned} ∫a2+x2dx=a1∫1+(ax)2d(ax)( 令 u=ax)=a1∫1+u2du=a1arctanu+C=a1arctanax+C.
对第一换元积分法较熟练后, 可以不写出换元变量 u u u.
例 3 求 ∫ d x a 2 − x 2 ( a > 0 ) \int \frac{\mathrm{d} x}{\sqrt{a^{2}-x^{2}}}(a>0) ∫a2−x2dx(a>0).
解
∫ d x a 2 − x 2 = 1 a ∫ d x 1 − ( x a ) 2 = ∫ d ( x a ) 1 − ( x a ) 2 \quad \int \frac{\mathrm{d} x}{\sqrt{a^{2}-x^{2}}}=\frac{1}{a} \int \frac{\mathrm{d} x}{\sqrt{1-\left(\frac{x}{a}\right)^{2}}}=\int \frac{\mathrm{d}\left(\frac{x}{a}\right)}{\sqrt{1-\left(\frac{x}{a}\right)^{2}}} ∫a2−x2dx=a1∫1−(ax)2dx=∫1−(ax)2d(ax)
= arcsin x a + C . =\arcsin \frac{x}{a}+C \text {. } =arcsinax+C.
例 4 求 ∫ d x x 2 − a 2 ( a ≠ 0 ) \int \frac{\mathrm{d} x}{x^{2}-a^{2}}(a \neq 0) ∫x2−a2dx(a=0).
解
∫ d x x 2 − a 2 = 1 2 a ∫ ( 1 x − a − 1 x + a ) d x = 1 2 a [ ∫ d ( x − a ) x − a − ∫ d ( x + a ) x + a ] = 1 2 a [ ln ∣ x − a ∣ − ln ∣ x + a ∣ ] + C = 1 2 a ln ∣ x − a x + a ∣ + C . \begin{aligned} \int \frac{\mathrm{d} x}{x^{2}-a^{2}} & =\frac{1}{2 a} \int\left(\frac{1}{x-a}-\frac{1}{x+a}\right) \mathrm{d} x \\ & =\frac{1}{2 a}\left[\int \frac{\mathrm{d}(x-a)}{x-a}-\int \frac{\mathrm{d}(x+a)}{x+a}\right] \\ & =\frac{1}{2 a}[\ln |x-a|-\ln |x+a|]+C \\ & =\frac{1}{2 a} \ln \left|\frac{x-a}{x+a}\right|+C . \end{aligned} ∫x2−a2dx=2a1∫(x−a1−x+a1)dx=2a1[∫x−ad(x−a)−∫x+ad(x+a)]=2a1[ln∣x−a∣−ln∣x+a∣]+C=2a1ln
x+ax−a
+C.
例 5 求 ∫ sec x d x \int \sec x \mathrm{~d} x ∫secx dx.
解 解法一 利用例 4 的结果可得
∫ sec x d x = ∫ cos x cos 2 x d x = ∫ d ( sin x ) 1 − sin 2 x = 1 2 ln ∣ 1 + sin x 1 − sin x ∣ + C . \begin{aligned} \int \sec x \mathrm{~d} x & =\int \frac{\cos x}{\cos ^{2} x} \mathrm{~d} x=\int \frac{\mathrm{d}(\sin x)}{1-\sin ^{2} x} \\ & =\frac{1}{2} \ln \left|\frac{1+\sin x}{1-\sin x}\right|+C . \end{aligned} ∫secx dx=∫cos2xcosx dx=∫1−sin2xd(sinx)=21ln
1−sinx1+sinx
+C.
解法二
∫ sec x d x = ∫ sec x ( sec x + tan x ) sec x + tan x d x = ∫ d ( sec x + tan x ) sec x + tan x = ln ∣ sec x + tan x ∣ + C . \begin{aligned} \int \sec x \mathrm{~d} x & =\int \frac{\sec x(\sec x+\tan x)}{\sec x+\tan x} \mathrm{~d} x \\ & =\int \frac{\mathrm{d}(\sec x+\tan x)}{\sec x+\tan x} \\ & =\ln |\sec x+\tan x|+C . \end{aligned} ∫secx dx=∫secx+tanxsecx(secx+tanx) dx=∫secx+tanxd(secx+tanx)=ln∣secx+tanx∣+C.
这两种解法所得结果只是形式上的不同, 请读者将它们统一起来.
从以上几例看到, 使用第一换元积分法的关键在于把被积表达式凑成
f ( φ ( x ) ) φ ′ ( x ) d x f(\varphi(x)) \varphi^{\prime}(x) \mathrm{d} x f(φ(x))φ′(x)dx 的形式, 以便选取变换
u = φ ( x ) u=\varphi(x) u=φ(x), 化为易于积分的 ∫ f ( u ) d u \int f(u) \mathrm{d} u ∫f(u)du.
最终不要忘记把新引人的变量 ( u ) (u) (u) 还原为起始变量 ( x ) (x) (x).
定理 8.5 (第二换元积分法) 设函数 f ( x ) f(x) f(x) 在区间 I I I 上有定义,
φ ( t ) \varphi(t) φ(t) 在区间 J J J 上可导, φ ( J ) = I \varphi(J)=I φ(J)=I, 且 x = φ ( t ) x=\varphi(t) x=φ(t) 在区间
J J J 上存在反函数 t = φ − 1 ( x ) , x ∈ I t=\varphi^{-1}(x), x \in I t=φ−1(x),x∈I. 如果不定积分
∫ f ( x ) d x \int f(x) \mathrm{d} x ∫f(x)dx 在 I I I 上存在, 则当不定积分
∫ f ( φ ( t ) ) φ ′ ( t ) d t = G ( t ) + C \int f(\varphi(t)) \varphi^{\prime}(t) \mathrm{d} t=G(t)+C ∫f(φ(t))φ′(t)dt=G(t)+C 在 J J J
上存在时, 在 I I I
上有
∫ f ( x ) d x = G ( φ − 1 ( x ) ) + C \int f(x) \mathrm{d} x=G\left(\varphi^{-1}(x)\right)+C ∫f(x)dx=G(φ−1(x))+C
证 设 ∫ f ( x ) d x = F ( x ) + C \int f(x) \mathrm{d} x=F(x)+C ∫f(x)dx=F(x)+C. 对于任何 t ∈ J t \in J t∈J, 有
d d t ( F ( φ ( t ) ) − G ( t ) ) = F ′ ( φ ( t ) ) φ ′ ( t ) − G ′ ( t ) = f ( φ ( t ) ) φ ′ ( t ) − f ( φ ( t ) ) φ ′